Sherlock Holmes in de polder

Het bedrijf waar deze vrachtwagen naar op weg is, weet dit donders goed. Zij krijgen betaald om deze vervuilde grond weg te halen. Maar ze zijn zelf niet in staat om de vervuilde grond te reinigen zodat die opnieuw gebruikt kan worden. Gelukkig heeft het daarvoor al een afvalverwerker geregeld en een datum gepland om het ernaar toe te brengen. Dit zetten ze keurig op het begeleidingsformulier dat OZHZ in handen krijgt. Op het eerste oog geen vuiltje aan de lucht.

Totdat OZHZ een tip krijgt van een adviesbureau. Deze onafhankelijke partij was betrokken bij het project waarvoor de giftige grond werd weggehaald. En de adviseurs hadden het vermoeden dat het toch niet helemaal in de haak zat, daar in Brabant. Of OZHZ daar niet eens wat beter naar kon kijken.

“Dan begint het betere administratieve speurwerk,” vertelt inspecteur ketentoezicht Renske. Zij houdt toezicht op de hele keten van grondgebruik. Dus vanaf het moment dat de grond opgegraven wordt, tot de reiniging en het hergebruik om een andere plek. “Je duikt in de papieren rondom deze klus. Het begeleidingsformulier is een belangrijk document. En dat was keurig ingevuld: de vervuilde grond gaat van locatie A naar locatie B, op een bepaalde datum. Maar er was geen bewijs dat die grond ook écht naar locatie B is vervoerd. In dit geval was locatie B dus de afvalverwerker die de vervuilde grond kon reinigen. We vroegen ons af: is die grond daar ooit wel aangekomen? Dat vraag je dan aan de afvalverwerker en die geeft aan: op die datum hebben we geen grond gekregen van dat bedrijf. Nu wisten we zeker: hier zit een luchtje aan.”

Op dat moment schakelden Renske en haar team twee bodemspecialisten van OZHZ in. Zij gingen samen met de collega’s van Omgevingsdienst Midden West-Brabant een kijkje nemen. En terwijl zij daar waren, kwam al snel de aap uit de mouw: de vervuilde grond was helemaal niet afgevoerd. Dat hadden ze wel willen doen, maar het bleek niet rendabel op dat moment. Dus sloegen ze de vervuilde grond tijdelijk op, op hun eigen terrein. En dan zouden ze het later wel een keer wegbrengen. Maar voordat ze daaraan toekwamen heeft “een stagiair”, zonder het te weten, de vervuilde grond vermengd met andere grond. En zo lagen er giftige stoffen langzaam het grondwater in te zakken. Met alle risico’s die daarbij horen. Gelukkig zijn we hier achter gekomen. Dit bedrijf moest alsnog alle vervuilde grond van hun terrein afvoeren en laten reinigen.

“Die ‘stagiair’ is typisch het soort smoesje waarmee dit soort bedrijven proberen weg te komen,” weet Monique. Zij is projectleider ondermijning bij OZHZ en ziet vaak hoe bedrijven zich bewust niet aan de milieuregels houden, om er zo een slaatje uit te slaan. “Ondermijning gaat over de verwevenheid van de onderwereld en de bovenwereld. Criminelen die normale, legale bedrijven gebruiken voor hun illegale activiteiten,” legt Monique uit. “Bijvoorbeeld een garage die normale reparaties en controles doet, maar daarnaast gestolen auto’s omkat. Dat betekent dat de garage de gestolen auto onherkenbaar maakt. Andere nummerplaten, ander identificatienummer. En dan kan de auto weer verkocht worden. De garage is dus gewoon een legaal bedrijf, maar wordt gebruikt voor illegale zaken.”

Ondermijning en milieucriminaliteit zijn niet zo gemakkelijk te ontdekken. Het is heel anders dan ‘normale’ criminaliteit. Dan heb je het over iemand die iets heeft gedaan wat niet mag. Maar hierbij gaat het om iemand die iets niet doet, wat hij wel moet doen. “Je moet er echt naar speuren,” vat Renske het bondig samen, “de natuur doet zelf geen aangifte.”

“Je moet leren anders te kijken,” vult Monique haar aan. “Stel dat je een vrachtwagen ziet rijden waar vocht uit lekt. Veel mensen halen daar hun schouders over op. Maar ik weet dat het dan ook kan gaan om het stiekem lozen van drugsafval. Criminelen die al rijdend drugsafval laten weglekken en de vrachtwagen met de restanten dumpen in een woonwijk. Op die manier kijken wij.”

Het opsporen en aanpakken van ondermijning en milieucriminaliteit kunnen Renske en Monique niet met z’n tweeën. Gelukkig hoeft dat ook niet. Natuurlijk werken ze samen met de politie en de douane. Maar ook met gemeenten, de sociale dienst, de Inspectie Leefomgeving en Transport (ook wel bekend als ILT) en de belastingdienst. “Het is een maatschappelijk probleem waar iedereen mee te maken heeft,” legt Monique uit. “We hebben elkaar nodig en moeten als één overheid hiertegen optreden.”

Daarnaast heeft iedere inwoner zijn eigen verantwoordelijkheid voor wat er gebeurt in zijn omgeving, vindt Renske: “Ik zou tegen iedereen willen zeggen: hou je ogen en oren open. Zie je iets waarvan je je afvraagt of het wel normaal is? Bijvoorbeeld als je ziet dat ergens een geluidswal wordt gebouwd. Terwijl er geen drukke weg is. Of er staan geen gebouwen die tegen het geluid beschermd moeten worden. Dan kan het zomaar zijn dat een bedrijf op die manier afval probeert te dumpen. Zulke dingen kun je gerust even aan OZHZ laten weten. Dan kunnen wij onderzoeken of er inderdaad iets niet in de haak is.”

Monique valt haar bij. “Als je denkt dat iets echt strafbaar is, bel dan de politie. Dat kan ook via Meld Misdaad Anoniem. Dan ben je ook beschermd. Het kan zomaar gaan over je buurman die allemaal verdachte spullen in de schuur heeft staan. Dan is het prettig als je het anoniem kunt doen.”

“En natuurlijk moet je verantwoordelijk omgaan met je oude spullen,” gaat Renske verder. “Het begint al met dat je niet je oude koelkast gewoon aan de straat zet in de hoop dat iemand ‘m ophaalt. In het ergste geval komt zo’n koelkast, met giftige koelmiddelen erin, op een vuilnisbelt in Afrika te liggen,” waarschuwt ze, waarop Monique weer doorgaat: “Zoek maar eens op YouTube naar ‘e-waste’. Dan zie je al die grote bergen vuilnis in Afrika en daar lopen dan gewoon mensen tussen. Dan snap ook je ook waaróm het zo belangrijk is om milieucriminaliteit en ondermijning tegen te gaan.”