Weet jij wat je allemaal kan met het omgevingsplan?

Ook Nederlandse gemeenten wachten al lang op hun ‘nieuwe meubel’: de Omgevingswet. Als gemeente krijg je met deze wet meer regie over de regels die je stelt aan je fysieke omgeving. Je kunt regels maken die precies aansluiten bij de maatschappelijke en economische behoeften in jouw regio. En er waren wat ‘leveringsproblemen’, maar ook dit ‘meubel’ wordt binnenkort bezorgd. Op 1 januari 2024 gaat hij in. Beloofd!

Een heldere handleiding

De meubelwinkel houdt woord: vier weken later staan er twee vriendelijke bezorgers op de stoep. Ze zetten het meubel in je kamer neer. Netjes verpakt in vijf losse dozen. Je zult hem zelf in elkaar moeten zetten. Hoe ga je te werk? Sommige mensen scheuren de dozen open en beginnen meteen aan de klus. De handleiding pakken ze er wel bij als ze er zelf niet uitkomen. Andere klussers zijn wat bedachtzamer. Die leggen eerst alles netjes gesorteerd en overzichtelijk klaar op een plek waar het niet in de weg ligt. Dan nemen ze de handleiding helemaal door. En pas daarna gaan ze echt aan het werk.

Nu is de Omgevingswet nog een stuk ingewikkelder dan het gemiddelde meubel uit het bekende Zweedse warenhuis. Zo zijn de onderdelen van de Omgevingswet niet overzichtelijk gesorteerd.

Bij een meubel krijg je meestal een handleiding, vaak met duidelijke plaatjes. Maar bij de Omgevingswet niet. Die moet je helemaal zelf uitzoeken. Toch moet elke gemeente met deze nieuwe wet zelf het omgevingsplan ‘in elkaar zetten’. Ook hier is een belangrijke vraag: hoe ga je te werk?

Gelukkig zijn daar Annelies Soons van Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid (OZHZ) en Mascha Daamen van Omgevingsdienst Midden- en West-Brabant (OMWB). Los van elkaar waren ze al begonnen aan een handreiking voor de Omgevingswet, om gemeenteambtenaren te helpen bij het schrijven van het omgevingsplan. Maar dat kwam pas echt van de grond toen ze elkaar vonden. Via-via kwamen Annelies en Mascha met elkaar in contact. Het klikte meteen. Mascha: “Bij de OMWB waren we al heel concreet bezig met de regels. Maar we hadden het juridisch kader niet scherp: wat moet en mag onder de nieuwe wet- en regelgeving. Toen ik met Annelies in contact kwam, merkte ik dat zij juist daarmee bezig was. Dat sloot dus ontzettend goed op elkaar aan!”

Het verhaal gaat verder onder de afbeelding. 

De handreiking werd geschreven door Annelies, Mascha en een heel team van experts van zowel OZHZ als OMWB. Het document neemt je per thema mee in wat je moet weten. Elk thema krijgt een eigen hoofdstuk dat begint met een toegankelijk geschreven samenvatting. Daar lees je wat er nieuw is onder de Omgevingswet. Vervolgens krijg je antwoord op de vragen: wat moet ik en wat mag ik? Die antwoorden komen uit de regelgeving. Als laatst behandelt elk hoofdstuk de ‘bruidsschat’. Dat is in feite alle oude wetgeving. Alleen staat die straks niet meer in de wet, maar is onderdeel van het tijdelijk deel van het omgevingsplan.

Annelies: “We hebben bewust zo weinig mogelijk sturing in de handreiking gelegd. We hebben het juridisch kader objectief en volledig weergegeven. Met steeds een heldere bronvermelding. Zodat de lezer precies weet waar het vandaan komt. De handreiking geeft naast het juridisch kader ook aandachtspunten en overwegingen voor het omgevingsplan mee. Die zetten we er apart bij. Zo dat het heel duidelijk is dat dit geen objectieve informatie is.”

Kortom, alle onderdelen worden gesorteerd en overzichtelijk voor je klaargelegd op een plek waar het niet in de weg ligt. Nu kan het meubel in elkaar gezet worden. Met andere woorden, de gemeente kan een omgevingsplan schrijven.

Al in mei 2022 presenteerden OZHZ en OMWB de eerste versie van de handreiking. Die had twee thema’s: geur en geluid. De reacties op dit document waren zo positief, dat smaakte naar meer. Het team pakte meteen door en nu is er een tweede versie. Daarin zijn de thema’s trillingen, externe veiligheid, bodem en bouwen toegevoegd.

Annelies: “Bouwen is een heel uitgebreid thema. Omdat je in het omgevingsplan straks best veel kunt regelen op dit onderwerp. De gemeente Dordrecht heeft ons bijzonder goed geholpen bij het schrijven van dit hoofdstuk.

Ook voor bodem kun je in het omgevingsplan veel regelen. Daarnaast staan in het nieuwe recht nog steeds een heleboel zaken buiten het omgevingsplan. Dus we vonden het belangrijk om hier een goed overzicht van te geven.”

Deze handreiking is een echte teamprestatie. Alle hoofdstukken die OZHZ schreef, werden kritisch gelezen door de collega’s van OMWB en andersom.

De eerste reacties op deze uitgebreide handreiking zijn lovend. Annelies: “We hebben de handreiking gedeeld met Omgevingsdienst NL en met de gemeenten in onze regio’s. Ambtenaren bij gemeenten zijn er heel blij mee. Dat zijn mensen die er intensief mee bezig zijn. Ze gebruiken de handreiking als een naslagwerk. Om steeds weer even te checken: hoe zit het ook al weer?”

Mascha: “We krijgen ook leuke reacties van andere omgevingsdiensten en gemeenten buiten onze regio. Bijvoorbeeld dat het zo fijn is dat er geen sturing zit in onze handreiking. We mogen ook binnenkort bij een andere omgevingsdienst langskomen om wat meer te vertellen. En een collega die veel van geluid weet, mag een presentatie geven bij VNG.”

Annelies: “Adviesbureaus zijn ons heel dankbaar. Veel gemeenten schakelen hun hulp in bij het maken van het omgevingsplan. Want vaak hebben ze de kennis over deze onderwerpen niet meer in huis. De adviesbureaus maken gretig gebruik van de handreiking.”

De volgende stap is dat gemeenten met de handreiking aan het werk gaan. De omgevingsdiensten helpen graag bij het opstellen van een omgevingsplan. Door het schrijven van de handreiking hebben ze veel kennis en expertise opgedaan. Ze weten welk schroefje waar moet om te zorgen dat er een stevig meubel komt te staan. Dat is belangrijk, want de omgevingsdiensten moeten straks met het nieuwe meubel gaan werken, als toezichthouder en handhaver.

Zowel OZHZ als OMWB zijn al met verschillende gemeenten in gesprek om de nieuwe wet- en regelgeving verder uit te werken. Het gaat dan echt om maatwerk. Mogelijk komen ze in dat proces ook tot nieuwe inzichten. Of ontdekken ze vragen die nog onbeantwoord zijn in deze versie van de handreiking.

Mascha: “We hebben afgesproken dat we in het najaar weer bij elkaar komen. Dan gaan we bepalen of er een versie drie komt. Misschien voegen we dan ook nog wel wat nieuwe thema’s toe, zoals lichthinder, luchtkwaliteit en duurzaamheid. Daar moeten we nog goed over nadenken. Nu eerst maar eens aan de slag!”