PFAS in mijn tuin

PFAS is een afkorting en staat voor poly- en perfluoralkylstoffen: een groep van duizenden chemische stoffen. Bekende voorbeelden zijn PFOS, PFOA en GenX. PFAS worden door de mens gemaakt en komen niet van nature voor in het milieu. We weten nog weinig over wat er gebeurt als PFAS in het milieu terecht komen. Wel weten we dat ze over het algemeen:

• Slecht afbreken
• Zich makkelijk verspreiden
• En zich ophopen in planten, dieren en de mens

Door die eigenschappen zitten PFAS overal in onze omgeving en blijven daar ook lang aanwezig.

PFAS zitten in veel producten. Ze zijn water-, vet- en vuilafstotend. Dat zijn handige eigenschappen, bijvoorbeeld voor regen- en sportkleding, antiaanbakpannen, pizzadozen, smeermiddelen en brandblusmiddelen. Fabrikanten zijn niet verplicht om op een product te vermelden of er PFAS in zitten. En soms zitten de stoffen niet in het product zelf, maar gebruikt de fabrikant PFAS als hulpstof bij het maken ervan. Het is dus lastig om als klant te weten welke producten ‘PFAS-vrij’ zijn. Op Waarzitwatin? vind je meer informatie over producten met PFAS. Informatie wat je kunt doen om niet teveel PFAS binnen te krijgen, kun je vinden op de website van de GGD.

PFAS zitten in kleine hoeveelheden in veel producten die we allemaal dagelijks nodig hebben, zoals voedsel, drinkwater en kleding. Het kan ook in veel andere producten zitten. Het is daarom bijna niet mogelijk om helemaal te voorkomen dat u in aanraking komt met PFAS. Er wordt veel onderzoek gedaan naar de blootstelling aan PFAS. Ook de komende tijd komt hierover meer kennis, en kunnen betere adviezen worden gegeven.

Handig overzicht

Op de volgende websites kunt u meer lezen over waar PFAS allemaal inzit, wat de gevolgen van PFAS kunnen zijn, en wat u zelf kunt doen om de blootstelling te beperken.

• https://ggdleefomgeving.nl/
• https://ggdleefomgeving.nl/schadelijke-stoffen/pfas/pfas-en-gezondheid/
• https://waarzitwatin.nl/
• https://waarzitwatin.nl/stoffen/pfas

 

Op deze websites staan ook verwijzingen naar informatie over andere stoffen dan PFAS. Zo staat er op https://waarzitwatin.nl/producten per groep producten aangegeven welke stoffen erin kunnen zitten, en of het gebruik van de producten veilig is.

 

Op sommige plekken in onze regio groeien bramen, frambozen, aardbeien of ander zomerfruit in parken en bermen. Of er staan appel- of perenbomen in openbare parken. Misschien dat u hier af en toe fruit plukt en het opeet. In gebieden met hogere PFOA-verontreiniging kan fruit verhoogde gehalten aan PFOA bevatten. Af en toe een appel of een peer eten kan geen kwaad, maar wij raden wel af om dat vaak te doen. Wij raden dit af in Dordrecht-Noordoost, Papendrecht-Oost, Sliedrecht en Molenlanden Midden/Zuid (zie de kaart).

PFAS kunnen vast of los zitten in een product. Loszittende PFAS komen vrij als je dat product gebruikt. Bijvoorbeeld als je je fietsketting smeert met een PFAS-houdende spray of als je je tent waterdicht maakt met een impregneermiddel. Of als de brandweer een brand blust met PFAS-houdend schuim. Zitten de PFAS vast in een product, zoals in pannen of kleding? Dan komen de stoffen alleen vrij als je het product verkeerd gebruikt. Voor alle producten geldt dat er (resten) PFAS in het milieu komen als je het product uiteindelijk weggooit. Want PFAS breken niet af en ze verbranden ook niet in de normale afvalverbranding. In Dordrecht, Sliedrecht, Papendrecht en Molenlanden is veel PFAS terecht gekomen in de bodem. Dit komt doordat de fabrieken van DuPont en Chemours in Dordrecht lange tijd PFOA en GenX hebben uitgestoten. Ook in de andere gemeenten van Zuid-Holland Zuid is PFAS in de bodem terecht gekomen, maar in veel mindere mate. Dit komt door de windrichting, de wind vanuit Dordrecht waait vaker richting de genoemde gemeenten. Daardoor daalde daar meer PFAS en GenX neer.

In 2025 moet de totale uitstoot van PFAS naar de lucht met 99% zijn teruggebracht. Voor de uitstoot van GenX-stoffen is de reductie al voor >98% gerealiseerd.

Het regelmatig eten uit een (moes)tuin dichtbij de fabriek – nu en in het verleden – betekent niet dat er direct gezondheidsproblemen te verwachten zijn. PFAS kunnen effecten op de gezondheid geven als je deze stoffen langdurig veel binnenkrijgt. Mensen kunnen PFAS op verschillende manieren binnen krijgen, bijvoorbeeld via moestuingewassen maar ook via groenten uit de winkel als daar PFAS in zitten. Of gezondheidseffecten daadwerkelijk optreden, is afhankelijk van veel verschillende factoren. in het algemeen worden PFAS in verband gebracht met verschillende gezondheidseffecten. Ze kunnen een effect hebben op het immuunsysteem en op het cholesterol in het bloed.

Op de website van de GGD vindt u informatie over PFAS en de effecten op de gezondheid. Heeft u daarnaast vragen over PFOA, GenX en gezondheid? Dan kunt u contact opnemen met de GGD Zuid-Holland Zuid via telefoonnummer 078 – 770 8500 of e-mailadres mmk@ggdzhz.nl. Heeft u klachten of zorgen over uw eigen gezondheid? Neem dan contact op met uw huisarts.

Het nieuwe moestuinonderzoek was nodig, omdat de hoeveelheid PFAS die iemand binnen mag krijgen om gezond te blijven fors is verlaagd. Met dit nieuwe onderzoek konden ook hele lage gehalten PFAS gemeten worden. Dat is belangrijk voor het geven van een goed advies. Nieuwe inzichten leiden tot nieuwe adviezen PFOA (tot 2012) en GenX (sinds 2012) zijn uitgestoten door Chemours/DuPont en in de omgeving terecht gekomen. En dus ook in moestuinen. PFOA en GenX behoren tot de groep PFAS. Uit nieuwe inzichten blijken PFAS al bij lagere concentraties schadelijke effecten te kunnen hebben. De gezondheidskundige grenswaarde voor PFAS in voedsel is daarom onlangs circa 20 keer lager geworden. Dat heeft ook geleid tot een aangescherpt advies voor eten uit (moes)tuinen in de omgeving van Chemours/DuPont. In juni 2021 adviseerde het RIVM om binnen 1 kilometer van de fabrieksschoorstenen van Chemours niet uit eigen moestuin te eten. Voor moestuinen verder weg kon het RIVM op basis van de beschikbare gegevens nog geen nieuw advies geven. Daarvoor is nieuw onderzoek nodig. Tot die tijd adviseert de GGD uit voorzorg om 1 tot 4 kilometer van de fabriek het eten uit eigen tuin te matigen: niet te vaak, niet teveel.

Er zijn totaal 22 tuinen onderzocht. 20 tuinen in de gemeenten Dordrecht, Sliedrecht, Papendrecht en Molenlanden en 2 tuinen in de gemeente Hoeksche Waard. Uit deze tuinen zijn monsters van groenten en fruit genomen. De tuinen in de vier gemeenten zijn zo uitgekozen, omdat zij op verschillende afstanden liggen van de fabriek. Zo meten we of de afstand vanaf de fabriek invloed heeft op de PFOA en GenX in het gewas. Daarnaast zijn het grote tuinen, zodat de onderzoekers genoeg monsters konden nemen van verschillende soorten groenten en fruit. De twee tuinen in de Hoeksche Waard liggen ver van de fabriek en niet in de windrichting. Daarom zijn deze tuinen als vergelijking gebruikt. Ook wel referentietuin genoemd. De uitstoot vanuit de fabriek in Dordrecht heeft geen invloed en we gaan er daarom van uit, dat deze tuin ongeveer dezelfde hoeveelheid PFAS bevat als alle tuinen in het hele gebied.

Van alle soorten groenten (blad-, bol-, knol-, kool-,stengel-, vruchtgroenten en peulvruchten) en fruit (appel, peer, aardbei, druif en pruim) zijn monsters genomen. Daarmee hebben we een goed totaaloverzicht.

In sommige gewassen wordt meer PFAS opgenomen dan in andere gewassen. De verschillen zijn alleen zo klein dat er geen gewasspecifiek advies gegeven kan worden. Daarom geldt voor alle gewassen hetzelfde advies.

Alle groenten en fruit zijn eerst gewassen.

Ja, dat geeft het RIVM aan. Dit vanwege de vele monsters: verschillende locaties en verschillende soorten groenten en fruit. Het is een wetenschappelijke publicatie.

In Helmond is een moestuincomplex op dezelfde manier onderzocht als in Dordrecht en omgeving. In Helmond worden andere gewasconcentraties gemeten dan in Dordrecht en omgeving. Daarnaast liggen de tuinen in Helmond op hoge droge zandgrond. Hier liggen de tuinen op rivierklei en veen. Stoffen worden anders opgenomen en vervoerd (uitspoeling). Daarom kunnen we de resultaten uit het onderzoek niet vergelijken.

Bij het moestuingewasonderzoek hebben we PFAS gemeten in groenten en fruit en krijgen moestuinders een advies over het eten van groenten en fruit. Bij het grond en wateronderzoek hebben we het PFAS gemeten in grond onder de moestuinen, het water in sloten, regentonnen en grondwater en krijgt u advies hoe u uw groenten, fruit en planten het beste water kunt geven.

Het laboratorium van het Wageningen Food and Safety Research Wageningen (WFSR) heeft alle monsters gemeten op het gehalte PFOA, GenX en nog 15 andere PFAS. Het RIVM voerde met de analyseresultaten een berekening uit. Het RIVM concludeert:

1. in de gewassen op moestuinen die dichtbij de fabriek in Sliedrecht liggen (cluster B-S uit het rapport) zit zoveel PFAS, dat de mensen die dit eten teveel PFAS binnenkrijgen. Het advies is daarom om helemaal geen groenten en fruit te eten die daar in de grond geteeld zijn.
2. in de gewassen van moestuinen die in alle vier de gemeenten liggen (clusters A, B-P, C, D, E en F uit het rapport) zit minder PFAS, maar wel iets meer dan de hoeveelheid PFAS in de referentietuin. Het advies voor deze moestuineigenaren is om met mate uit de moestuin te eten en dit regelmatig af te wisselen met groenten en fruit uit de winkel. Het is lastig om precies te vertellen wat ‘met mate’ is. Als u de helft van uw groenten en fruit uit eigen moestuin eet en de helft van uit de winkel, verlaagt u de blootstelling via moestuingewassen al met een factor twee. U kunt hierin zelf een afweging maken.
3. in de gewassen van de verst gelegen tuinen in Molenlanden en de referentietuin (clusters G, H en R uit het rapport) zit wel PFAS, maar dat is erg weinig. Deze mensen kunnen alle groenten en fruit uit eigen tuin blijven eten. Dit kan het hele jaar door.

Het onderzoek is alleen uitgevoerd in een aantal moestuinen. We gaan er vanuit, dat (moes)tuinen in de omgeving van de onderzochte tuinen hetzelfde gehalte PFAS bevatten. In welk gebied een tuin ligt is niet exact aan te geven. Daarom hebben de gemeenten een kaartje gemaakt, waar bij benadering de grenzen liggen. Binnen het rode gebied is het advies om niet uit te tuin te eten. Binnen het oranje gebied is het advies om af te wisselen. Buiten het oranje gebied geldt geen advies en kunnen inwoners en moestuinders onbeperkt groenten en fruit uit de tuin eten. Wilt u zeker zijn? Dan raden we aan om uw groenten of fruit in bakken te telen met grond uit de winkel. Twijfelt u in welk gebied u woont? Dan raden we aan om uit te gaan van het strengste advies.

Daar is geen absolute grens voor. Als u de helft van uw groenten en fruit uit eigen moestuin eet en de helft uit de winkel, verlaagt u de blootstelling via moestuingewassen al met een factor twee. U kunt hierin zelf een afweging maken.

Het regelmatig eten uit een (moes)tuin dichtbij de fabriek – nu en in het verleden – betekent niet dat er direct gezondheidsproblemen te verwachten zijn. De berekeningen van het RIVM gaan er vanuit dat een persoon een leven lang bijna álle groenten en fruit uit eigen moestuin eet. Dat is vrij uitzonderlijk. Niet alle moestuinders eten altijd groenten en fruit uit eigen tuin. Het RIVM en de GGD adviseren om geen groenten en fruit meer te eten uit tuinen binnen 1 kilometer rond de fabriek. De meeste bewoners hebben geen moestuin en kweken hooguit wat fruit of kruiden in de tuin. De GGD geeft aan dat de hoeveelheid PFAS die iemand binnenkrijgt door af en toe bijvoorbeeld wat aardbeien of munt uit de tuin te eten heel beperkt is. U kunt hierin zelf een afweging maken. Wilt u zeker zijn, teel deze gewassen dan in bakken met daarin nieuwe grond die u gekocht heeft in de winkel. In een deel van Dordrecht geldt overigens al het advies om groenten en fruit niet in de volle grond te telen, vanwege de historische bodemverontreiniging met bijvoorbeeld lood die in de afgelopen eeuwen is ontstaan. Het telen in bakken of verhoogde borders met nieuwe grond uit de winkel is daar al langere tijd het advies.

Het RIVM geeft een advies op basis van de berekeningen uit de onderzochte moestuinen. De grens van het gebied waarvoor dat advies geldt is niet exact te trekken. Als u twijfelt, neem dan contact op met de gemeente, dan kijken we samen welk advies u het beste kunt opvolgen.

We kunnen de conclusie trekken, dat moestuinen in de omgeving van de onderzochte moestuinen vergelijkbare hoeveelheden PFAS in het gewas hebben. Deze moestuincomplexen zijn, voor zover bij ons bekend, ook geïnformeerd over de resultaten van het onderzoek.

Mensen die groenten en/of fruit in hun eigen tuin kweken doen dit meestal beperkt: een fruitboom, wat aardbeien of bessen en kruiden. Mensen eten doorgaans dus niet veel uit eigen tuin. Wilt u zeker zijn en minder PFAS binnenkrijgen? Plant fruit en groenten dan in bakken op de grond of aan de muur met nieuwe grond er in. Voor inwoners vlakbij de fabriek (de cluster B-S) is het advies om geen fruit en groenten/kruiden in grond inclusief de kas te kweken, ook niet als u maar een paar planten heeft. Gebruik hiervoor altijd bakken die op de grond staan of aan de schutting hangen met grond uit de winkel. Zo kunt u blijven genieten van uw zelf gekweekte fruit en groenten.

De meeste PFAS die mensen binnenkrijgen, zit in voedsel. Van contact met de grond bij het werken en spelen in de tuin is de kans zeer klein dat je er veel PFAS van binnen krijgt. Kinderen kunnen dus veilig spelen buiten. Het is natuurlijk altijd verstandig om:

• moestuingewassen en groenten en fruit (ook die uit de winkel!) goed af te spoelen voordat je ze opeet,
• na het tuinieren of in de tuin spelen uw handen te wassen.

De conclusies en adviezen zijn gebaseerd op veilige grenswaarden, de zogeheten gezondheidskundige grenswaarden. Die grenzen zijn zo streng dat ze voor iedereen bescherming bieden, ook voor zwangeren, baby’s en mensen met een zwakke gezondheid. Voor zwangere vrouwen die wonen in het onderzochte gebied geldt hetzelfde advies als voor alle inwoners. Meer informatie over PFAS en borstvoeding staat op de website van het RIVM.

Nee. In bijna alle onderzochte gewassen zit PFAS. Er zijn wel verschillen gevonden tussen soorten gewas met minder en meer PFAS. Maar deze verschillen zien de onderzoekers niet altijd in elk monster op dezelfde manier terug. Er zijn geen soorten groenten of fruit gevonden die altijd té hoge gehalten PFAS hadden. De GGD adviseert sowieso om voldoende en gevarieerd groenten en fruit te eten, als advies voor een gezond voedingspatroon.

De NWVA is verantwoordelijk voor de hele voedselketen en meet ook stoffen, zoals bestrijdingsmiddelen en PFAS in groenten en fruit uit de winkel. Er wordt op dit moment een nieuwe meting uitgevoerd waarvan we de resultaten begin volgend jaar verwachten.

Ja, dat kan. De NVWA is verantwoordelijk voor het toezicht op de voedselkwaliteit van de hele keten. Deze dienst van Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport onderzoekt regelmatig ons voedsel op chemicaliën, schadelijke bacteriën, schimmels en andere besmettingen. Wanneer er een reden is om geen lokale producten meer te eten, communiceert de NVWA daarover. Meer informatie over voedselveiligheid kunt u vinden op de website van de NVWA.

In het grond en wateronderzoek is dit niet onderzocht. Drinkwaterbedrijven controleren namelijk zelf regelmatig het drinkwater (en dus kraanwater). Uit informatie van de drinkwaterbedrijven blijkt dat het drinkwater van goede kwaliteit is en gewoon gebruikt kan worden.

Dat kan. Ons advies is om wel eerst goed onderzoek naar PFAS in de bodem en het grond – en oppervlaktewater te doen. OZHZ kan u hierbij adviseren over de uitvoering van het onderzoek en voor welke stoffen precies onderzoek moet worden gedaan. Zo weet u voor de start al hoe u de moestuin of het voedselbos moet gaan gebruiken.

Nee. Opnieuw onderzoek doen is niet noodzakelijk volgens de GGD en het RIVM. De gezondheidsrisico’s van PFAS zijn beperkt. Er zijn momenteel geen signalen dat er in onze regio meer ziekten zijn die aan PFAS gerelateerd worden. Het is belangrijk om te zorgen dat je zo weinig mogelijk PFAS binnenkrijgt. (zie vraag: ‘hoe voorkom ik dat ik PFAS binnenkrijg?’).

In Nederland wordt doorlopend onderzoek gedaan over het vraagstuk van PFAS. Het RIVM rapporteert daarover, alle rapporten zijn te vinden op de website www.rivm.nl/pfas. Op dit moment lopen de volgende onderzoek nog in opdracht van de gemeenten: grond en (irrigatie)water

• Ingenieursbureau Arcadis heeft in de moestuinen uit het onderzoek ook monsters genomen van grond en water uit de sloot, regentonnen en grondwater. Deze zijn ook geanalyseerd op PFAS. Als dit onderzoek is afgerond kunnen we een goed advies geven over het bewateren en dus het gebruik van de moestuin. We verwachten dit onderzoek ongeveer in oktober.

Wij vinden het heel vervelend om u dit advies te geven, een moestuin onderhouden is namelijk een leuke en ontspannende bezigheid die ook gezond is. Waarschijnlijk doet u dit al een aantal jaren. Wij hopen dat u de tuin blijft gebruiken. U kunt deze ongehinderd gebruiken om planten en bloemen te kweken, sierkalebassen en andere niet- eetbare planten. Wilt u wel blijven eten uit de tuin? Dan adviseren wij u om bakken te plaatsen met nieuwe grond. Gewas dat in bakken gekweekt is, kunt u onbeperkt eten.

Het is beter om niet uit de tuin te eten. Dit advies is in 2021 al gegeven, toen RIVM het rapport uit 2017 herberekende na de publicatie van EFSA. We hoopten, dat een nieuw onderzoek een positiever advies voor alle moestuinen zou opleveren. Helaas is dat voor uw tuin niet zo. De PFAS in uw lichaam blijft niet voor altijd, het wordt langzaam uitgeplast. Over een aantal jaren heeft u al minder PFAS in uw lichaam. We kunnen niet voorspellen of u klachten krijgt die gerelateerd zijn aan PFAS. Wel weten dat door nu te stoppen, u over een aantal jaren een lager gehalte PFAS in uw lichaam heeft.

Dat is een goed alternatief. Bakken met nieuwe grond of tuinaarde zorgen ervoor, dat de groenten en fruit daarin veel minder PFAS hebben en dus gewoon gegeten kunnen worden.

De kans dat dat in de nabije toekomst veilig kan is klein. Mogelijk dat de concentraties in de grond over tientallen jaren voldoende zijn verlaagd om veilig te kunnen moestuinieren, maar dat is nog niet te voorspellen. U kunt de tuin en uw kas wel gebruiken voor andere planten, zoals een siertuin of pluktuin.

Uit het rapport van RIVM blijkt dat alle onderzochte gewassen PFAS bevatten. Het advies is om voor uw tuin geen groenten en fruit te eten uit de volle grond, welke groente of fruitsoort dat ook is.

U kunt planten en bloemen water geven met slootwater. U krijgt hierbij namelijk geen PFAS binnen. Heeft u een kruidentuin? Dan kunt u beter wel regen- of kraanwater gebruiken.

Het advies is om geen slootwater te gebruiken vanaf nu.

We hebben geen onderzoek gedaan naar de effecten van PFAS als huisdieren dat binnenkrijgen. Daar kunnen we dus niets over zeggen.

Wij vinden inderdaad dat de vervuiler zou moeten betalen. Grootschalig bodemonderzoek toont aan dat de verontreiniging met PFOA en GenX is te herleiden naar Chemours en DuPont. Wij raden moestuineigenaren inderdaad aan om met eventuele schade bij Chemours aan te kloppen. Uiteraard zijn de gemeenten bereid hier met u over te spreken en u van informatie te voorzien.

Nee. De moestuinen worden niet gesaneerd door de overheid. Door de gebruiksadviezen die we u geven, wordt de inname van PFAS in voldoende mate beperkt. Eigenaren kunnen natuurlijk wel zelf besluiten om hun tuin de saneren. De omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid kan daarbij advies geven.

Om schade te kunnen claimen bij de bedrijven, moet eerst juridisch aangetoond worden dat de veroorzakende bedrijven onrechtmatig gehandeld hebben. Deze procedure hebben de gemeenten nu aangespannen. Als wij in het gelijk worden gesteld, is dat de basis voor het claimen van schade door moestuinbezitters of bedrijven/particulieren die schade hebben geleden. U moet dan wel zelf het bedrijf aansprakelijk stellen.

Wij vinden het heel vervelend om u dit advies te geven, een moestuin onderhouden is namelijk een leuke en ontspannende bezigheid die ook beweging geeft. Waarschijnlijk doet u dit al een aantal jaren. Wij hopen dat u de tuin wel blijft gebruiken. U kunt ervoor kiezen om een kleiner gedeelte met eetbare planten in te richten en de rest kunt u ongehinderd gebruiken om niet eetbare planten en bloemen te kweken. Wilt u wel meer groenten en fruit blijven eten uit de tuin, dan adviseren wij u om bakken te plaatsen met nieuwe grond of compost uit de winkel.

Daar is geen absolute grens voor. Als u de helft van uw groenten en fruit uit eigen moestuin eet en de helft van ergens anders, verlaagt u de blootstelling via moestuingewassen al met een factor twee. U kunt hierin zelf een afweging maken.

Waarschijnlijk wisselde u altijd al af met groenten en fruit in de winkel. U at bijvoorbeeld alleen in de zomer uit de eigen tuin. Het is beter om dit te blijven doen. Eet met mate uit de tuin om niet teveel PFAS binnen te krijgen. De PFAS in uw lichaam blijft niet voor altijd, het wordt langzaam uitgeplast, zodat u over een aantal jaren al minder PFAS in uw lichaam heeft. We kunnen niet voorspellen of u klachten krijgt die gerelateerd is aan PFAS, maar als u vanaf nu minder uit de tuin eet daalt het gehalte PFAS langzaam, u plast het ook uit.

Nee. Leidingwater bevat in Nederland geen of zeer lage hoeveelheden PFAS, dus nee u maakt het niet erger door te wassen met kraanwater.

Bakken met nieuwe grond of tuinaarde zijn een goed alternatief. Zo komt er veel minder PFAS in uw groenten en fruit. Gebruik ook compost uit de winkel.

Deze vraag kunnen we pas beantwoorden als het rapport over het aanvullende onderzoek naar de kwaliteit van grond, grondwater, oppervlaktewater en regentonwater klaar is.

De kans dat dat in de nabije toekomst weer volledig veilig kan, is klein. Mogelijk dat de concentraties in de grond over tientallen jaren voldoende zijn verlaagd om weer volledig te kunnen moestuinieren, maar dat is nog niet te voorspellen.

Uit het rapport van RIVM blijkt dat alle onderzochte gewassen PFAS bevatten. Het advies is om voor uw tuin alleen met mate te eten uit de volle grond. Het maakt dus niet uit welke groente of fruitsoort.

De meeste bewoners van het oranje gebied hebben geen moestuin en kweken hooguit wat fruit of kruiden in de tuin. De GGD geeft aan dat de hoeveelheid PFAS die iemand binnenkrijgt door af en toe bijvoorbeeld wat aardbeien of munt uit de tuin te eten heel beperkt is. U kunt hierin zelf een afweging maken. In een deel van Dordrecht geldt overigens al het advies om groenten en fruit niet in de volle grond te telen, vanwege de historische bodemverontreiniging met bijvoorbeeld lood die in de afgelopen eeuwen is ontstaan. Het telen in bakken of verhoogde borders met nieuwe grond uit de winkel is sowieso het advies.

U kunt het beste zoveel mogelijk regen- of kraanwater gebruiken. In het slootwater zitten namelijk verhoogde concentraties PFAS. Is het regenwater op? Dan kunt u slootwater gebruiken. Maar gebruik weer regenwater als dit is aangevuld. U kunt sowieso altijd kraanwater gebruiken.

Het advies is om vanaf nu regenwater en kraanwater te gebruiken en het gebruik van slootwater te beperken.

U kunt het beste regen- of kraanwater gebruiken. In het slootwater zitten namelijk verhoogde concentraties PFAS. Is het regenwater op? Dan kunt u slootwater gebruiken. Maar gebruik weer regenwater als dit is aangevuld. U kunt sowieso altijd kraanwater gebruiken.

Het advies is dan om die planten regen- of kraanwater te geven. Planten en bomen die niet gegeten worden, kunnen gewoon slootwater krijgen.

PFAS vinden we helaas al op veel plekken terug. Bijvoorbeeld in de bodem of in oppervlaktewater, zoals sloten. Mogelijk is het door de regen ook terecht gekomen in langdurig gebruikte regentonnen. We geven hier twee tips om u te helpen inname van  PFAS te beperken bij tuinieren. Daarmee is er helaas geen garantie dat er helemaal geen PFAS in de gewassen terecht kan komen, maar alle beetje helpen:

• Teel zoveel mogelijk in verhoogde bakken en gebruik nieuwe grond of tuinaarde uit de winkel.
• Varieer met het eten van groenten en fruit af en was de groenten en fruit voor gebruik.

De moestuinen worden niet gesaneerd door de overheid. Door de gebruiksadviezen die we u in deze tekst en op andere plaatsen geven wordt de inname van PFAS in voldoende mate beperkt. Eigenaars kunnen natuurlijk wel zelf besluiten om hun tuin de saneren. De omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid kan daarbij advies geven.

De gemeenten doen er binnen de wettelijke mogelijkheden die zij hebben alles aan om het lozen van stoffen als PFAS te stoppen, of in ieder geval te minimaliseren. De gemeenten vinden het heel vervelend dat u ongevraagd geconfronteerd wordt met de gevolgen van de uitstoot van deze PFAS. Die uitstoot moet wat de gemeenten betreft stoppen. Daar zetten zij zich samen met de GGD, de omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid én provincie Zuid-Holland voor in. Deze stoffen horen niet thuis in het milieu, niet in ons water, niet in ons voedsel. De gemeenten hebben de bedrijven dan ook aansprakelijk gesteld voor de gevolgen van hun uitstoot.

Het terugdringen van PFAS is cruciaal. Specifiek voor onze regio geldt dat PFOA sinds 2012 niet meer wordt gebruikt en uitgestoten door Chemours/DuPont. De uitstoot van GenX, de vervanger van PFOA, wordt door de provincie Zuid-Holland zover als mogelijk teruggedrongen. De vergunning om GenX uit te stoten naar water en lucht is al een aantal keer fors aangescherpt tot het juridisch en technisch laagst haalbare niveau. Als de rechter instemt met de laatste aanscherping bedraagt de uitstoot naar water en lucht nog 5,2 kg per jaar. Verder heeft Chemours een miljoeneninvestering toegezegd om de uitstoot van deze en andere stoffen flink te verminderen. Voor de gemeenten zijn dit belangrijke stappen in de goede richting, maar ons standpunt is helder: de uitstoot van PFAS zoals GenX moet zo snel mogelijk naar nul. Deze stoffen horen niet thuis in het milieu, niet in ons water, niet in ons voedsel.

De provincie controleert of Chemours de voorschriften van de vergunning naleeft. Bij zware risicovolle bedrijven is dat minimaal eens per half jaar. Dit gaat dan om een totale controle. Ook zijn er regelmatig deelcontroles op delen van het bedrijf.

Een gezondheidskundige grenswaarde van een stof geeft aan wat de maximale hoeveelheid van een stof is die iemand binnen mag krijgen, zonder dat dit gevolgen heeft voor zijn gezondheid. Deze waarde wordt in risicobeoordeling gebruikt en heeft geen wettelijke status. Een voorbeeld van een gezondheidskundige grenswaarde is de TWI: Tolereerbare Wekelijkse Inname, deze geeft aan hoeveel je levenslang wekelijks mag binnen krijgen van een stof zonder dat dit gevolgen heeft voor de gezondheid. De gezondheidskundige grenswaarde voor PFAS in voedsel is door nieuwe inzichten fors lager geworden.

De Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar PFAS, de groep stoffen waar PFOA en GenX bij horen. Volgens EFSA tonen nieuwe wetenschappelijke inzichten aan dat 4 PFAS-stoffen mogelijk bij lagere hoeveelheden al negatieve gezondheidseffecten kunnen geven, specifiek op het immuunsysteem van mensen. Daarom kwam EFSA tot een lagere gezondheidskundige grenswaarde voor PFAS in voedsel. Het RIVM heeft deze waarde overgenomen en gebruikt deze vanaf nu bij hun berekeningen met alle PFAS-stoffen. Meer informatie vindt u op de website van het RIVM over PFAS.

Beide worden door elkaar gebruikt en hebben inhoudelijk dezelfde betekenis. Daarbij geldt: de TWI is 7x de TDI. Bij dit moestuinonderzoek wordt bij voorkeur de TWI gebruikt als een weekgemiddelde. Want wat je eet wisselt per dag en daarmee wisselt ook de dagelijkse inname. Bijvoorbeeld een dag met hogere inname wordt gecompenseerd als je andere dagen weer een lagere inname hebt.

Alle PFAS zijn schadelijk in het milieu, maar niet alle stoffen hebben dezelfde gezondheidseffecten. Om het totale effect van alle PFAS goed te kunnen vergelijken, heeft een aantal PFAS stoffen een waarde gekregen. PFOA heeft een waarde van 1. PFAS die een groter gezondheidseffect kunnen hebben krijgen een hogere waarde, PFAS die een kleiner gezondheidseffect kunnen hebben een lagere waarde. Zo kunnen de onderzoekers goed rekenen met de effecten.

Het RIVM meet regelmatig wat mensen in Nederland eten aan voedingsmiddelen. Dit uitgebreide onderzoek wordt voedselconsumptiepeiling genoemd. Het RIVM heeft bij de berekening van de inname van PFAS via moestuingewassen rekening gehouden met de hoeveelheid groenten en fruit die mensen eten. Voor een totaal overzicht zie Voedselconsumptiepeiling | Voedselconsumptiepeiling.

De twee tuinen in de Hoeksche Waard liggen ver van de fabriek en niet in de windrichting. Daarom zijn deze tuinen als vergelijking gebruikt. Ook wel referentietuin genoemd. De uitstoot vanuit de fabriek in Dordrecht heeft geen invloed en we gaan er daarom van uit, dat deze tuin dezelfde hoeveelheid PFAS bevat als tuinen in andere delen van Nederland.

Dit komt ongeveer overeen met een druppel water in een olympisch zwembad.

Uit onderzoek blijkt dat eieren van kippen die leven in de buurt van PFAS bronnen verhoogde gehalten aan PFAS kunnen bevatten. In onze regio is er zo’n bron, namelijk de fabriek van Chemours.
Verschillende inwoners houden kippen en eten de eieren die deze kippen leggen. Het is daarom belangrijk om te weten of er PFAS terecht komen in de eieren. En wat dit betekent voor de inwoners die deze eieren eten. Daarom startten de gemeenten Dordrecht, Molenlanden, Papendrecht en Sliedrecht een uitgebreid onderzoek daarnaar. Dat doen zij samen met adviesbureau Arcadis. Het RIVM kijkt mee.

 

Een hobbykip is een kip die door een inwoners van een gemeente als hobby gehouden wordt. Bijvoorbeeld in achtertuinen, moestuinen, dierenweitjes en zorg- en kinderboerderijen.

Onderzoekers zien uit de eerste analyse geen relatie tussen PFAS in de eieren en de locatie waar de eieren geraapt zijn. Wél zien we dat 77% van de geraapte eieren uit de regio teveel PFAS bevatten. Uit voorzorg geldt het advies voor de inwoners van regio Zuid-Holland Zuid en gemeente Altena om géén eieren te eten die hobbykippen leggen. Er is geen verband tussen PFAS in de eieren en PFAS in de grond waarop de kippen scharrelen en de afstand tot Chemours. We wachten op de resultaten van het vervolgonderzoek.

De eieren bevatten teveel PFOS; dat is een PFAS-soort. Dat is opvallend. PFOS is – voor zover bekend – niet uitgestoten door Chemours. De waarden overschrijden gemiddeld ongeveer 3x de normwaarde van de Europese Unie. Het PFOS-gehalte in de eieren varieert van onder de Europese normwaarde, tot 10 keer de normwaarde. Er is getoetst op de maximale hoeveelheid wat in eieren mag zitten volgens de Europese Unie.

Het valt ook op dat andere PFAS-soorten, waaronder PFOA, in de eieren zijn gevonden. Deze soorten zijn wel in lagere hoeveelheden aangetroffen dan PFOS. De hoeveelheden PFOA die in de eieren zijn gevonden, zijn meestal lager dan die van PFOS. Er is gemiddeld 3 keer PFOS bóven de norm gevonden, maximaal 22 keer. De stof GenX wordt niet of nauwelijks in de onderzochte eieren gevonden.

Er is geen direct gevaar. Het is wel belangrijk dat inwoners zo min mogelijk PFAS binnenkrijgen om gezondheidsrisico’s kleiner te maken.

Heb je PFAS binnengekregen? Dan kan dat mogelijk problemen met je gezondheid opleveren. Als een persoon voor een langere tijd – of een hogere dosis – PFAS binnenkrijgt, neemt de kans op gezondheidsschade toe. Bijvoorbeeld kanker van lever, nieren, teelballen en een hoger cholesterolgehalte. Een hoger cholesterolgehalte vergroot de kans op hart- en vaatziekten. Ook kan het immuunsysteem verzwakken.

Tijdens het onderzoek keken we naar PFAS in de eieren van hobbykippen. In het onderzoek keken we ook naar PFAS in de grond waarop de kippen lopen. Uit de voorlopige onderzoeksresultaten blijkt geen duidelijk verband tussen de hoeveelheid PFAS in de grond en de hoeveelheid PFAS in de eieren.

We onderzochten eieren van hobbykippen van inwoners uit de regio. Daarbij zijn ook monsters genomen van de grond. Dat is belangrijk omdat kippen ook in de grond pikken. We deden steekproeven en raapten eieren op verschillende locaties in de regio. Zowel in stedelijk als landelijk gebied. We raapten eieren in de gemeenten Molenlanden, Papendrecht, Dordrecht, Sliedrecht, Alblasserdam, Hardinxveld-Giessendam en Altena. Ook raapten we eieren in de gemeenten Hoeksche Waard. Dat is de zogenoemde ‘referentiegemeente’, omdat de PFAS gehalten in de grond hier het laagst zijn van de hele regio.

• Het onderzoek loopt nog. Daarom kunnen we op dit moment nog geen definitieve conclusies trekken. Er is nog geen onderzoeksrapport. Het onderzoek duurt nog tot het voorjaar van 2024.
• De onderzoekers van het Wageningen Food Safety Research (WFSR), de GGD Zuid-Holland Zuid, het RIVM en de betrokken gemeenten vinden het belangrijk om de boodschap dat er te veel PFAS in eieren zit nu al te delen. De hoeveelheid PFAS in de eieren ligt namelijk boven de veilige norm.
• De eerste onderzoeksresultaten wijzen uit dat er te hoge hoeveelheden aan verschillende soorten PFAS in de eieren zijn gevonden. Dit geldt voor eieren die we raapten op plekken in het gebied rondom Chemours, maar ook voor locaties verder van Chemours.
• Zowel het RIVM als de GGD Zuid-Holland Zuid adviseren de gemeenten om hun inwoners het advies mee te geven: eet geen eieren van hobbykippen tot de resultaten van het vervolgonderzoek bekend zijn. Dit advies is uit voorzorg; er zijn te hoge hoeveelheden PFAS in de eieren gevonden.
• Waar de PFAS vandaan komt, is nog niet bekend. Dat moet uit het vervolgonderzoek blijken.

Dat weten we nog niet. Dit onderzoek is gedaan in de gemeenten van de regio Zuid-Holland Zuid en de gemeente Altena. Altena vroeg zelf om aan het onderzoek mee te doen.

Het eten van eieren die je in de supermarkt koopt is veilig. De eieren die supermarkten verkopen, worden regelmatig getest door Wageningen Food Safety Research (WFSR). De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) geeft hier opdracht toe. Het RIVM onderzocht samen met WFSR ook voedselproducten en drinkwater in het onderzoek naar consumentenproducten. Alle eiersoorten die supermarkten verkopen vallen hieronder. Eieren uit de supermarkt bevatten veel lagere hoeveelheden PFAS én blijven binnen de veilige normen. We verwachten dat dit ook geldt voor eieren die op de markt te koop zijn. Tenzij deze eieren van hobbykippen komen.

Dat weten we nog niet. De komende maanden gaan Arcadis, Wageningen Food Safety Research (WFSR), GGD Zuid-Holland Zuid en Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid samen verder met het lopende onderzoek. Hierbij proberen zij te ontdekken wat de bron is van de PFAS én hoe de PFAS in de eieren terecht komen. We verwachten de resultaten hiervan in het eerste kwartaal van 2024.

Ja. De gemeenten hebben de resultaten van het onderzoek overgedragen aan het RIVM, GGD Zuid-Holland Zuid en NVWA. Het RIVM is gevraagd om een risicobeoordeling uit te voeren.
De komende maanden gaan Arcadis, RIVM, en WFSR samen met de gemeenten, GGD en Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid verder met het lopende onderzoek. Hierbij kijken zij naar de mogelijke bron van de PFAS en hoe de PFAS in de eieren terecht komen. De resultaten hiervan worden in het eerste kwartaal van 2024 verwacht.

Dat weten we niet. Dit onderzoek is gericht op eieren en niet op het eten van vlees.

Het onderzoek wordt uitgevoerd in opdracht van de gemeenten Dordrecht, Sliedrecht, Papendrecht en Molenlanden. Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid (OZHZ) coördineert het onderzoek.
Onderzoeksbureau Arcadis voert het onderzoek uit in samenwerking met Wageningen Food Safety Research (WFSR) en Tritium advies (monstername). De GGD Zuid-Holland Zuid én Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) zijn betrokken om de uitkomsten van het onderzoek uit te leggen en hier advies over te geven.

Het helpt om je kippen op een andere ondergrond te houden, zoals een afgesloten ren met een harde bodem, zodat ze geen toegang hebben tot regenwormen. Dit kan de kans op PFAS in hun eieren verkleinen. Maar PFAS kunnen ook op andere manieren in het milieu komen. Daarom is het niet helemaal zeker dat de eieren vrij van PFAS zijn. We weten bijvoorbeeld niet of andere diertjes die door kippen gegeten worden (spinnen, slakken) PFAS bevatten, en of er nog andere bronnen zijn.

Kippen eten van nature wormen als ze die tegenkomen. De kans is groot dat deze wormen PFAS bevatten.. Dus kippen die wormen eten, krijgen waarschijnlijk PFAS binnen. We verwachten dat het probleem groter is dan de regio Zuid-Holland Zuid en dat wormen elders in Nederland ook een belangrijke bron van PFAS voor kippen zijn. Dit komt doordat PFAS in heel Nederland (en de rest van de wereld) aanwezig zijn en zich ophopen in het milieu en dus ook in wormen.

Het lijkt er op dat wormen een belangrijke bron van PFAS zijn. Als je voorkomt dat je kippen wormen eten, bijvoorbeeld door kippen te houden in een ren met een harde bodem, kan dat de hoeveelheid PFAS verminderen. Maar we weten nog niet zeker of er nog andere bronnen van PFAS zijn.

Ja, PFAS kan in andere dieren zitten. Het is bekend dat PFAS ophopen in onder andere vis. PFAS kan in allerlei organismen zitten. Ook andere bodem-bewonende dieren die door kippen worden gegeten, kunnen een bron van PFAS zijn. Verder krijgen ook dieren niet in de bodem leven, maar wel wormen en andere bodemorganismen eten, PFAS binnen.

In dit onderzoek is er geen PFAS in kippenvoer gevonden, maar dat geldt misschien niet voor al het voer in Nederland. Hoewel regenwormen in dit onderzoek de belangrijkste bron bleken te zijn, komen PFAS op allerlei plekken voor, zoals in de grond waarin groenten groeien, of in water. Ook in groenten uit de supermarkt en volkstuinen komen geringe hoeveelheden PFAS voor.

Ja, het RIVM doet verder onderzoek naar PFAS in eieren in heel Nederland. Dit onderzoek moet duidelijk maken hoe PFAS in de voedselketen komt en welke maatregelen nodig zijn om de blootstelling aan PFAS te verminderen.

Het is nog niet precies bekend hoe lang het onderzoek duurt, maar het kan enkele maanden tot een jaar duren. De resultaten zullen gedeeld worden met het publiek.